Εὐλογητὸς εἶ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πανσόφους, τοὺς ἁλιεῖς ἀναδείξας, καταπέμψας αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, καὶ δι’ αὐτῶν, τὴν οἰκουμένην σαγηνεύσας· φιλάνθρωπε, δόξα σοι.*Ἐπιτρέπεται ἡ γονυκλισία ἐν Κυριακῆ;*
(Κείμενο απο το βιβλίο του αειμνήστου γέροντος Επιφανίου Ι. Θεοδωρόπουλου, Αρχιμανδρίτου, ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟΥ)
Ἐπιτρέπεται δηλαδή ἡ γονυκλισία κατὰ τὰς Κυριακὰς καὶ καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τῆς Πεντηκοστῆς (ἤτοι τοῦ χρονικοῦ διαστήματος τῶν 50 ἡμερῶν ἀπὸ τοῦ Πάσχα μέχρι τῆς σημερινῆς ἡμέρας); Ὡς πρὸς τὴν σημερινὴν τελετὴν τῆς γονυκλισίας δὲν πρέπει νὰ λησμονῶμεν ὅτι αὕτη γίνεται ἐν τῷ Ἐσπερινῷ, ἡ δὲ ἡμέρα ἐκκλησιαστικῶς τελειώνει πρὸ τοῦ Ἑσπερινοῦ(κατά τὴν Ἀκολουθίαν τῆς Θ’ Ὧρας καὶ ἀπὸ τὸνἘσπερινὸν ἀρχίζει ἡ ἐπομένη ἡμέρα. Συνεπῶς ἡ σημερινὴ γονυκλισία ἀνήκει εἰς τὴν αὔριον ἡμέραν, ποὺ εἶναι Δευτέρα. Ἄλλο τὸ ζήτημα ἂν ὁ Ἑσπερινὸς κατ’ οἰκονομίαν γίνεταιτὸ πρωὶ τῆς Κυριακῆς καὶ ὄχι τὸ ἀπόγευμα. Δὲν ὑπάρχει λοιπὸν θέμα ὡς πρὸς τὴν σημερινὴν γονυκλισίαν. Γενικώτερον ὅμως πρέπει νὰ μὴ αφήσωμεν ανἀπαντητον τὴν ἐρώτησιν αὕτην. Οἱ Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ συγκεκριμένως ὁ 20ὸς τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὁ 90ὸς τῆς Ἑκτης, ὁ 15ος τοῦ ἀγίου Πέτρου Ἀλεξανδρείας καὶ ὁ 91ος τοῦ Μ. Βασιλείου ἀπαγορεύουν νὰ προσευχώμεθα γονυκλινεῖς τόσον κατὰ τὰς Κυριακὰς ὅλου τοῦ ἐτους, ὄσον καὶ κατά τὸ διάστημα τῶν 50 ἡμερῶν τοῦ Πεντηκοσταρίου. Διὰ ποῖον λόγον; Προσευχώμεθα ὀρθοὶ καὶ ὄχι γονατιστοί κατὰ τὰς ἡμέρας αὐτάς, λέγει ὁ Μ. Βασίλειος εἰς τὸν Κανόνα του, «ὄχι μόνον διότι συνανέστημεν μέ τόν Χριστόν καὶ ὀφείλομεν νὰ ζητῶμεν τὰ ουράνια και ἐπομένως πρέπει να ὑπενθυμίζωμεν εἰς τούς ἑαυτούς μας, με τὴν ὀρθίαν ἐν τῇ προσευχῇ στάσιν μας, τὴν χάριν (τῆς ἀνορθώσεως καὶ λυτρώσεώς μας) ποὺ μᾶς ἔδωσεν ὁ Θεὸς κατά τὴν ἀναστάσιμον ἡμέραν τῆς Κυριακῆς (διὰ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου), ἀλλὰ καὶ διότι ἡ ἡμέρα τῆς Κυριακῆς φαίνεται κάπως ὅτι εἶνε εἰκών τοῦ ἐλπιζομένου αἰῶνος,…ὄτι παριστᾷ τὴν μετὰ τὸν παρόντα χρόνον κατάστασιν, τὴν ἀτελεύτητον ἐκείνην ἡμέραν (τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν), τήν μή ἔχουσαν ἑσπέραν, τήν μή ἔχουσαν διαδοχήν, τὸν ἀδιάκοπον καὶ διαρκῆ αἰῶνα… Καὶ ὁλόκληρος δε ἡ περίοδος τῆς Πεντηκοστῆς (τῶν 50 ἡμερῶν) εἶνε ἐνθύμησις τῆς ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι προσδοκωμένης ἀναστάσεως…Κατὰ τὴν περίοδον αὐτὴν τὸ ὀρθιον σχήμα τῆς προσευχῆς νὰ προτιμῶμεν μας ἐδίδαξαν οἱ θεσμοὶ τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε με τὴν φανεράν καὶ ἐμπρακτον αὐτὴν ὑπόμνησην νὰ μας μεταφέρουν, τρόπον τινὰ, τὸν νοῦν ἀπὸ τὰ παρόντα εἰς τὰ μέλλοντα. Καθ’ ἑκάστην δὲ γονυκλισίαν καὶ ἔγερσιν (ποὺ κάμνομεν τὰς ἄλλας ἡμέρας) φανερώνομεν, μέ τόν πρακτικόν αὐτόν τρόπον, ὅτι διὰ τῆς ἁμαρτίας κατεπέσαμεν εἰς τὴν γῆν καὶ διὰ τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Δημιουργοῦ μας ἐκλήθημεν πάλιν νὰ υψωθῶμεν εἰς τόν οὐρανόν». Παρόμοια γράφονται καὶ ἐν τῷ ἔργῳ «Ἀποκρίσεις πρὸς Ὀρθοδόξους» (Ἐρώτησις- Ἀπόκρισις ριε΄), τὸ ὁποῖον ἀποδίδεται εἰς τὸν ἅγιον Μάρτυρα Ἰουστῖνον: «Ἐρώτησις: Ἀφοῦ τὸ νὰ προσευχώμεθα γονυπετής μας δίδη περισσοτέραν παρρησίαν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καὶ περισσότερον ἐλκύη τήν θείαν ἐυσπλαγχνίαν παρά τό νά προσευχώμεθα ὄρθιοι, διατί οἱ προσευχόμενοι δὲν γονυπετοῦν κατὰ τὰς Κυριακὰς καὶ κατὰ τὴν χρονικὴν περίοδον ἀπὸ Πάσχα μέχρι τῆς Πεντηκοστῆς; Ἀπὸ ποῦ δὲ εἰσήλθεν ἡ συνήθεια αὕτη εἰς τὴν Ἐκκλησίαν;» Ἀπόκρισις: Ἐπειδὴ ἦτο ἀνάγκη καὶ τὰ δύο νὰ ἐνθυμώμεθα πάντοτε, δηλαδή καὶ τὴν πτῶσιν μας εἰς τὰς ἀμαρτίας καὶ τὴν Χάριν τοῦ Χριστοῦ μας, ἡ ὁποία μας ἐσήκωσεν ἀπὸ τὴν πτῶσίν μας, διὰ τοῦτο ἡ γονυκλισία ποὺ κάμνομεν κατὰ τὰς έξι ἡμέρας της ἑβδομάδος εἶνε σύμβολον τῆς πτώσεώς μας εἰς τὰς ἁμαρτίας· τὸ δὲ να μὴ γονυπετοῦμεν κατὰ τὰς Κυριακὰς εἶνε σύμβολον τῆς Ἀναστάσεως, διὰ τῆς ὁποίας, με τὴν Χάριν τοῦ Χριστοῦ, ἠλευθερώθημεν και ἀπὸ τὰς ἁμαρτίας καὶ ἀπὸ τὸν θάνατον, τον νικηθέντα καὶ νεκρωθέντα. Ἡ συνήθεια δὲ αὕτη ἔχει τὴν ἀρχὴν της εἰς τοὺς ἀποστολικοὺς χρόνους, ὡς βεβαιοῖ ὁ μακάριος Εἰρηναῖος, ὁ Μάρτυς καὶ Ἐπίσκοπος Λουγδούνου εἰς τὸν λόγον του «περὶ τοῦ Πάσχα», εἰς τὸν ὁποῖον ἀναφέρει ὄτι κατά τὴν περίοδον τῆς Πεντηκοστῆς, ἡ ὁποία ἰσοδυναμεῖ με τὴν ἡμέραν τῆς Κυριακῆς (ἔχει δηλαδή ἀναστάσιμον χαρακτῆρα), δὲν γονυπετοῦμεν διὰ τὴν αἰτίαν που προείπομεν ἀνωτέρω περὶ αὐτῆς (τῆς Κυριακῆς)». Ἐπίσης παρόμοια γράφει καὶ ἡ «Ὁμολογία τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας» τοῦ Μητροφάνους Κριτοπούλου (κεφ.κδ΄): «Περὶ τοῦ να μὴ κλίνωμεν γόνυ κατὰ τὴν Κυριακὴν καὶ καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τῆς Πεντηκοστῆς. Οὔτε αὕτην τἡν παράδοσιν δύναταί τις νὰ ἀρνηθῇ ὅτι δὲν εἶνε ἀρχαιοτάτη. Διότι ἡ ἁγία πρώτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδος ἐξέδωσε περί αὐτῆς Κανόνα, ὁ ὁποῖος διατάσσει ὅπως δι’ ὀρθίας στάσεως αναφέρουν τας προσευχάς των πρός τόν Θεόν όλοι οι Χριστιανοί τόσον κατὰ τὰς Κυριακὰς
ὁλόκληρου τοῦ ἔτους ὅσον καὶ καθ’ ὅλον τὸ διάστημα τῆς Πεντηκοστῆς. Εἶπεν αὐτά ἡ Σύνοδος ὅχι ὡς νομοθετοῦσα διὰ πρώτην φοράν αυτό τό πρᾶγμα — διότι ἡ συνήθεια αὕτη ἦτο ἀρχαιοτέρα τῆς Συνόδου —, ἀλλὰ διὰ νὰ τερματίση διαφόρους ἀμφιβολίας ποὺ εἶχον τότε ἐγερθῇ ως πρός τὸ θέμα αὐτὸ καὶ νὰ ὁδηγήσει εἰς ὁμόνοιαν τὰ πλήθη τῶν πιστῶν. Ὁ δὲ ἅγιος Βασίλειος ὁ Μέγας ἄριστα ἐξήγησε καὶ τὴν αἰτίαν διὰ τὴν ὁποίαν προσευχόμεθα ὀρθοὶ κατὰ τὰς ἡμέρας αὐτάς. Εἶπε δηλαδή ὅτι ὁ Χριστὸς διὰ τῆς Ἀναστάσεώς Του ἐσήκωσε καὶ έστησεν ὀρθίαν τὴν ἀνθρώπινην φύσιν, ἡ ὁποία διὰ τῆς παρακοῆς τῶν πρωτοπλάστων εἶχε πλέον πέσει κάτω. Εἰς ἀνάμνησιν λοιπόν αὐτῆς τῆς ἀνορθώσεως ἀναπέμπομεν, κατὰ τὰς ἀναστασίμους ἡμέρας, ἐν ὀρθία στάσει, τὰς εὐχαριστίας καὶ δοξολογίας καὶ λοιπὰς προσευχὰς μας πρὸς τὸν ἀνορθώσαντα τὴν φύσιν μας. Τὸ αὐτὸ πράττομεν καὶ καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τῆς Πεντηκοστῆς, ἐπειδὴ ὅλη ἡ περίοδος αὕτη, είναι συνέχεια τοῦ Πάσχα καὶ λέγεται ἀναστάσιμος. Αὐτὰς τὰς παραδόσεις ὅλας τηροῦμεν ἀπ’ ἀρχῆς ἕως σήμερον καὶ θὰ τηρήσωμεν καὶ εἰς τὸ μέλλον μὲ τὴν βοήθειαν του Θεοῦ»…ΕΠΙΦΑΝΙΟΣ Ι. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ – ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ, ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΝ ΕΤΟΣ,
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟΥ, ΕΚΔΟΣΗ 5η, ΣΕΛ. 88 – 92, ΑΘΗΝΑ 1994.