«Η άλωση της Τραπεζούντας συνεχίζεται, επειδή η κυβέρνηση Ερντογάν δεν ανέχεται τη διαφορετικότητα». Με αυτά τα λόγια απάντησε ο καθηγητής της βυζαντινής τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και ακαδημαϊκός Ενγκίν Ακγιουρέκ στην απόφαση της γενικής διεύθυνσης Βακουφίων να μετατρέψει τον ναό της Αγίας Σοφίας της Τραπεζούντας και πάλι σε τζαμί μετά από 52 χρόνια κατά τα οποία λειτουργούσε ως μουσείο.
Αμέσως μετά την απόφαση μπήκαν οι … μπερντέδες μπροστά και πάνω στις ανεκτίμητης αξίας αγιογραφίες, στρώθηκαν και τα χαλιά στο δάπεδο σκεπάζοντας κάθε ίχνος των ψηφιδωτών των δαπέδων, ώστε οι πιστοί μουσουλμάνοι να προσεύχονται καθημερινώς χωρίς να ενοχλούνται από τα χριστιανικά κατάλοιπα του ναού και νυν τζαμιού!
Μεθοδικά και συστηματικά, ακόμα και τώρα, στον 21ο αιώνα συνεχίζεται το ξήλωμα χριστιανικών πολιτισμικών στοιχείων στην γείτονα!!! Να στερείται τάχα τζαμιών η Τραπεζούντα, ώστε να μην απομένει άλλη λύση παρά μόνο η χρήση αυτού του βυζαντινού μνημείου; Μην ξεχνούμε ότι δεν πάει πολύς καιρός που και ένας άλλος ιστορικός βυζαντινός ναός, αυτός της Αγίας Σοφίας στη Νίκαια της Βιθυνίας, μετατράπηκε σε τζαμί.
Σημειώνουμε ότι αμέσως μετά την άλωση της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς ο ναός της Αγίας Σοφίας μετατράπηκε σε τζαμί και λειτούργησε έτσι για πάρα πολλά χρόνια. Για μεγάλο χρονικό διάστημα ερημώθηκε με αποτέλεσμα να υποστεί μεγάλες φθορές στο εσωτερικό του, αλλά οι επισκευές που έγιναν, για να επαναλειτουργήσει ως τζαμί και πάλι, επέφεραν και άλλες μεγαλύτερες φθορές αφού αφανίσθηκαν εικόνες και διάκοσμος. Το 1958 χρησιμοποιήθηκε ως οπλοστάσιο και νοσοκομείο μέχρι το 1962. Τη χρονιά αυτή αναστηλώθηκε από ομάδα του πανεπιστημίου του Εδιμβούργου και έκτοτε λειτουργούσε ως μουσείο μέχρι τον Ιούλιο του 2013 με πολύ μεγάλη επισκεψιμότητα λόγω της σπουδαιότητάς του.
Δυστυχώς κάποιες εκκλήσεις προς την τουρκική πολιτεία για τη ματαίωση αυτής της ενέργειας δεν εισακούστηκαν. Η Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία με ψήφισμα απηύθυνε έκκληση τόσο στην τουρκική πολιτεία, όσο και σε διεθνείς οργανισμούς, που είναι εντεταλμένοι να προστατεύουν τα πολιτισμικά αγαθά, με σκοπό να εμποδίσει αυτή την μετατροπή και να επαναλειτουργήσει ως μουσείο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Ποιος είναι, όμως, ο ναός της Αγίας Σοφίας της Τραπεζούντας του Πόντου;
Ο ναός της Αγίας Σοφίας «ναός της του Θεού Λόγου Σοφίας» κτίστηκε από τον αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Μανουήλ Α΄ τον Κομνηνό στα μέσα του 13ου αιώνα έξω και κοντά στα τείχη της πόλεως σε έναν επίπεδο λόφο, όπου υπήρχε και η ομώνυμη ιερά μονή, ερείπια της οποίας σώζονταν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Ο ναός είναι ρυθμού σταυροειδούς με τρούλο, με νάρθηκα και τρία εντυπωσιακά πρόπυλα. Φαίνεται ότι ήταν στο κέντρο οχυρωμένου κτιριακού συγκροτήματος, μέσα στο οποίο συμπεριλαμβανόταν και το μοναστήρι. Σώζεται ο πύργος με παρεκκλήσιο μέσα σ’ αυτόν. Το καμπαναριό, το οποίο είχε μετατραπεί σε μιναρέ, περιλαμβάνει τέσσερα παρεκκλήσια το ένα επάνω από το άλλο.
Είναι δε εντυπωσιακή και εμφανής η ταφική λειτουργία του ναού, όπως μαρτυρούν οι νεκρικές κόγχες και οι επιτύμβιες επιγραφές μέσα σ’ αυτόν, κάτι που συνηθιζόταν και σε άλλους ναούς της ευρύτερης περιοχής
Ο ναός εκτός από την ιστορική του αξία κατέχει μια εξέχουσα θέση ανάμεσα στα μνημεία του Πόντου αλλά και ανάμεσα στα βυζαντινά μνημεία ευρύτερα. Πέρα από την κομψή αρχιτεκτονική διαμόρφωσή του, τόσο το εσωτερικό του κυρίως ναού, όσο και του νάρθηκα, αλλά και του πύργου ήταν στολισμένα με περίφημες αγιογραφίες κάποιες από τις οποίες σώζονται μέχρι σήμερα. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε την ιδιαίτερη γλυπτή διακόσμησή του, εσωτερικά και εξωτερικά, καθώς και τα ψηφιδωτά του δαπέδου, θα κατανοήσουμε, γιατί κατέχει τόσο εξέχουσα θέση ανάμεσα στα βυζαντινά πολιτισμικά μνημεία της Ανατολής.
Ο ναός της Αγίας Σοφίας επί πλέον έχει μια ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα ασυνήθιστη, επειδή μέσα σ’ αυτόν συναντιούνται και συνυπάρχουν στοιχεία της βυζαντινής τέχνης μαζί με στοιχεία που δείχνουν επίδραση της τέχνης της ευρύτερης περιοχής της Ανατολής αλλά και της Δύσης.
Για όλους αυτούς τους λόγους πολλοί αξιόλογοι αρχαιολόγοι, ιστορικοί και περιηγητές επισκέφθηκαν, ασχολήθηκαν και έγραψαν για τον ναό αυτόν. Άλλωστε η βιβλιογραφία για το μνημείο αυτό είναι πλουσιότατη.
Αυτό, λοιπόν, το μνημείο έρχονται και το μετατρέπουν και πάλι σε τζαμί!
Να περιμένουμε τώρα ποιο έχει σειρά; Ποιο θα είναι το επόμενο;
Αικατερίνη Ορφανίδου
Βιβλιογραφία :
Μεταξύ άλλων και:
· Σάββα Ιωαννίδη «Περί πόντου και Τραπεζούντος» . Εν Κων/πόλει 1870.
· Χρήστου Σαμουηλίδη «Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού» Εκδόσεις Κυριακίδη.
· Dream Pontos.com >Ιστορία >Ιστορία του Πόντου >Μνημεία >Αγία Σοφία Τραπεζούντας