Ξεκινήσαμε με μια χρονολογία (480 π.Χ.) και γυρίσαμε κατάφορτοι από μνήμες που ξεκινούν από την προϊστορία.
ΣΑΛΑΜΙΝΑ (: η Κόλουρις, η Πιτυούσα, το μεγαλύτερο νησί του Σαρωνικού, 39.000 κάτοικοι, 95 τετραγ. χιλ. έκταση) έναντι του κόλπου της Ελευσίνας.
· Πατρίδα του Αίαντα του Τελαμώνιου, ήρωα του Τρωικού πολέμου, του δεύτερου Αχαιού μετά τον Αχιλλέα, που σφράγισε με τραγικό τρόπο τα όρια της αντρικής τιμής (:«γιατί πρέπει ή με τιμή να ζει ένας άντρας ή να πεθαίνει με τιμή», Σοφοκλής).
· Πατρίδα του Ευριπίδη και προσώπων του λόγου και της τέχνης των νεώτερων χρόνων (:Πολυχρόνης Λεμπέσης, ζωγράφος, Πέτρος Φουρίκης, λόγιος, Δ. Μπόγρης, συγγραφέας, κ.λ.π.)
· Μα πάνω απ’ όλα Ιστορικός σταθμός, η ναυμαχία που ανέκοψε την προέλαση των Περσών στον Ισθμό και την Πελοπόννησο (480 π.Χ.).
· Καταφύγιο του άμαχου πληθυσμού της Αθήνας και του ντόπιου πληθυσμού κατά τις Ιστορικές περιπέτειες στην αρχαία και νεώτερη εποχή. (Η «Κούλουρη» συμβόλισε την αγωνία των οικείων για την τύχη αυτού του πληθυσμού όσο και τον αγώνα των βιοπαλαιστών που αποβιβάζονταν καθημερινά στο νησί για να δουλέψουν στο ναύσταθμο: «πήγε η ψυχή μου στην Κούλουρη»).
· Τόπος σύσκεψης των αγωνιστών του ’21. Η παραλία της στρατηγείο του Καραϊσκάκη.
· Ο πολεμικός Ναύσταθμος από το 1881 στην περιοχή της Φανερωμένης.
· Προστατευμένο από το πολεμικό μας ναυτικό, πολεμικό υλικό του ΝΑΤΟ στο υπέδαφος ακατοίκητης έκτασής της.
Μόλις πατήσαμε στο έδαφος του νησιού, η επίσκεψη – προσκύνημα στον ΑΓΙΟ ΔΗΜΗΤΡΙΟ, ναό που κλείνει μέσα του τους παλμούς μιας αγωνιστικής περιόδου. Στα αριστερά, μετά την είσοδο, ο τάφος του Γ. Καραϊσκάκη, σύμφωνα με την επιθυμία του. στο πλάι του τάφου, στη μαρμάρινη κολόνα το φοβερό του πρόσταγμα:
«Παιδιά για νταγιαντίσετε
Να γίνετ’ ένα σώμα
να μη χαθεί η πατρίδα μας
την πάρτε στο λαιμό σας».
και μπροστά στο προσκυνητάρι η ασημωμένη με το ασήμι των όπλων του εικόνα του προστάτη του Αϊ Δημήτρη.
Ο Άμβωνας και το Δεσποτικό έργο του Γιαννούλη Χαλεπά.
Οι δύο αρχάγγελοι, δεξιά κι αριστερά στο βάθος σε ρετάμπλ, έργο του Πολυχρόνη Λεμπέση, καθώς και εικόνες του τέμπλου.
Επόμενο προσκύνημα η ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΡΙΑ, στη Βόρεια πλευρά του νησιού, στο ύψωμα όπου οι Γερμανοί είχαν επιλέξει να χτίσουν το πυροβολείο τους στα χρόνια της Κατοχής. Ήρθε η εποχή που οι κάτοικοι το γκρέμισαν με τη βοήθεια της Παναγιάς και της έχτισαν ναό με τα αγκωνάρια του.
Κατεβαίνοντας από το ύψωμα δεξιά «ΤΑ ΒΑΣΙΛΙΚΑ». Μνήμες από τη Βυζαντινή εποχή: «Γαίες» χαρισμένες από Βυζαντινό αυτοκράτορα σε στρατηγό για τις υπηρεσίες του.
ΜΟΝΗ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ: Ορμητήριο πολλών αγωνιστών και καταφύγιο κατατρεγμένων στα χρονικά της Τουρκοκρατίας. Εμφανής στη δόμηση η προσπάθεια της αρχιτεκτονικής να συγκεράσει τα παραδοσιακά με τα Δυτικά στοιχεία στο Καθολικό.
Εσωτερικά η αγιογράφησή του από το σπουδαίο υστεροβυζαντινό αγιογράφο, τον Αργείο Γεώργιο Μάρκου.
Το μπλε χρώμα, φόντο στις νωπογραφίες, που με αυστηρή επιμέλεια εκτελέστηκαν και κάλυψαν ολόκληρους τους τοίχους (: «Γιγαντιαίο αριστούργημα» με 3.597 προσωπογραφίες).
Αντίθετα στο παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, στα Νότια του Καθολικού (όπου ο τάφος του ιδρυτή της Μονής, Αγίου Λαυρεντίου, η κάρα του και η εικόνα της Φανερωμένης) στις εικόνες κυριαρχεί το χρυσό, που έκανε πολύ υποβλητική την «παράκλησή» μας.
Στο προαύλιο, τάφοι αγωνιστών (Γκούρα).
Απέναντι από την πόρτα εισόδου του Μοναστηριακού συγκροτήματος, στην ακτή, το σπίτι όπου διέμενε ο Σικελιανός (1933-50) και η προτομή του.
Επίσκεψη στο πλούσιο Λαογραφικό Μουσείο, το στεγαζόμενο σε εντυπωσιακό κτήριο, στο Δημαρχείο, Σχολείο της εποχής του Καποδίστρια.
Μετά το γεύμα, στο μνημείο των Σαλαμινομάχων – ναυμάχων στην Κυνόσουρα.
Πολύ κοντά η Ψυττάλλεια, τόπος εξόντωσης ευγενών και εκλεκτών πολεμιστών της Περσικής φρουράς από τον Αριστείδη (το «Δίκαιο») και τους Αθηναίους οπλίτες του, που έσπευσε από τον τόπο της εξορίας να συνδράμει την Πατρίδα.
Εσπερινός κατανυκτικός στον ΑΓΙΟ ΝΙΚΟΛΑΟ, στα Σελήνια.
Αμίλητοι στο πλοίο της επιστροφής. Οι μνήμες του νησιού βαραίνουν πάνω μας. Τις ζωντάνεψε τόσο γλαφυρά και εμπεριστατωμένα, μέσα στη μαγική ανοιξιάτικη φύση ο Σύμβουλος κ. Φήμης, που πρόθυμα ανέλαβε την ξενάγησή μας.
Το πέρασμα προς την Αττική ακτή πάνω στην ακύμαντη θάλασσα άφηνε τις ιαχές του πολεμικού παιάνα από τα πλοία της ένδοξης ναυμαχίας να μας κρατούν σε εγρήγορση («Ὦ παῖδες Ἑλλήνων ἴτε, ἐλευθεροῦτε πατρίδα…).
Ο ήλιος εκείνη την ώρα βυθιζόνταν πίσω από το βουνό Αιγάλεω παίρνοντας μαζί του το θρόνο του Ξέρξη – που βλέπαμε στην κορυφή του με τη φαντασία μας – και μας εγκοσμίωνε στη σημερινή γνώριμή μας πραγματικότητα.
Α.Τ.